در نوشته وقت آن رسیده از لاتک استفاده کنید، با تِک و لاتک آشنا شدیم. در این قسمت، مقایسهای بین سیستم حروفچینی لاتک و واژهپرداز مایکروسافت ورد انجام میدهیم تا تصمیم بگیرید که لاتک انتخاب مناسبی برای شماست یا نه.
مزایای لاتک
در یک سیستم حروفچینی همانطور که متن خود را وارد میکنید، بلافاصله برنامه متن شما را در صفحه قرار میدهد. به عبارت دیگر، هر آنچه که روی صفحه میبینید، همان چیزی است که آخر کار خروجی خواهید گرفت. به این خصوصیت واژهپردازها WYSIWYG میگویند که مخفف What You See Is What You Get است. این خاصیت، شاید در نگاه اول، مفید به نظر برسد؛ اما حقیقتا این گونه نیست. یک کاربر واژهپرداز، هنگام وارد کردن متن خود، به جای فکر کردن به محتوای نوشته، مدام نگران ظاهر نوشته است و به این فکر میکند که آیا ظاهر فعلی نوشته مناسب است یا نه؛ اما در لاتک، کاربر در یک پنجره متن خود را وارد میکند و در یک پنجره دیگر، خروجی خود را میبیند. به عبارت دیگر، محتوا و ظاهر نوشته از هم جدا هستند. بنابراین، کاربر لاتک، فقط روی محتوای نوشته خود تمرکز میکند و ساخت خروجی آن را به لاتک میسپارد.
برای مثال، یک کاربر متوسط واژهپرداز ورد برای شروع یک بخش جدید، معمولاً دو بار کلید اینتر را برای ایجاد مقداری فاصله عمودی میزند؛ عبارت مثلاً ۲.۱ مقدمه را وارد میکند؛ سپس آن را انتخاب میکند؛ اندازه فونتش را تنظیم میکند؛ رنگ فونتش را تغییر میدهد و در آخر، دو بار دیگر، کلید اینتر را میزند. اما یک کاربر معمولی لاتک، فقط نیاز دارد که دستور
\section{مقدمه}
را وارد کند؛ چون لاتک، خودش مفهوم این دستور را میداند و همه کارهای گفته شده را به طور خودکار انجام میدهد. پس، یک کاربر واژهپرداز، همان هنگام وارد کردن متن، آن را شکلدهی هم میکند. در حالی که کاربر لاتک، فقط متن را وارد میکند و بخش اعظم کار را به لاتک میسپارد.
تغییر صفحهآرایی نوشتهها در لاتک، آسانتر است
در نگاه اول، ممکن است حروفچینی یک نوشته چند صفحهای با یک واژهپرداز راحتتر از لاتک به نظر برسد؛ اما بدون شک، حروفچینی یک نوشتهی طولانی با یک واژهپرداز کار دشواری خواهد بود؛ چون در یک نوشته بلند، مدام باید مراقب مثلاً فاصله بین بخشها و متنهای بعد و قبل از آنها باشید که در کل نوشته، یکسان باقی بماند. به علاوه، اگر در متن خود، بخش هایی مانند «فهرست مطالب»، «فهرست اشکال»، «فهرست جداول»، «واژهنامه»، «نمایه»، «مراجع» و… هم داشته باشید، باید آنها را به صورت دستی وارد کنید که وارد کردن و بروز کردن آنها وقت زیادی میگیرد. در صورتی که در لاتک، همه این قسمتها به طور خودکار و با یک دستور ایجاد میشوند. البته نباید این نکته را هم از قلم انداخت که ورد نیز امکانات مشابهی برای ایجاد این قسمتها دارد؛ اما حقیقتا این اعمال در لاتک، راحتتر و سریعتر انجام میشود.
مساله مهم دیگر در مورد ورد این است که ورد بعضی مواقع، رفتاری غیرمنطقی از خود نشان میدهد. برای مثال، گاهی وقتها پیش میآید که بخواهید شکلی را در انتهای صفحهای قرار بدهید؛ اما با وجود اینکه فضای کافی برای قرار دادن آن شکل وجود دارد، ورد اجازه این کار را به شما نمیدهد! یا مثلاً در سندی که پر از شکل و جدول است، بعد از اینکه همه چیز را مرتب و اشکال و جداول را سر جای خود قرار میدهید، مجبور میشوید جملهای را به جایی اضافه یا کم کنید. اما ناگهان متوجه میشوید که یکی از اشکال بدون اجازه شما جای خود را عوض میکند و با جابجا شدن جای این شکل، میبینید که جای همه اشکال و جداول تا آخر سند، تغییر میکند و چارهای ندارید جر اینکه دوباره جای همه آنها را مرتب کنید. در مقابل، در لاتک چون به طور منطقی و هوشمندانهای نوشته و برنامهریزی شده است، با این گونه مشکلات روبرو نمیشوید. در لاتک، با اینکه بسیاری از کارها به طور اتوماتیک انجام میشود، میتوانید روی تمام قسمتهای سند خود از جمله محل قرار گرفتن اشکال و جداول، کنترل کامل داشته باشید. به عبارت دیگر، چون در لاتک، اشکال و جداول را با دستورات خاصی وارد میکنید، شکلها و جدولها همیشه همان جایی که شما دستور دادهاید، میمانند.
مشکل دیگری که معمولاً در واژهپرداز ورد، هنگام کار با سندهای پر از شکل و جدول با آن مواجه میشوید، پیغام اتمام حافظه از جانب ورد است. در این حالت، برنامه قفل میکند (Not Responding) و یا به جای فرمولها، خطوط عجیب قرمز رنگی به نمایش در میآیند. در این حالت، تنها راهحل این است که سند خود را به تکههای کوچکتر تقسیم کنید که این خود باعث میشود مجبور شوید بعضی از شمارهگذاری که در سند وجود دارند را به طور دستی انجام دهید.
لاتک، بهترین خروجی ممکن را دارد
همه افرادی که از لاتک استفاده کردهاند، تایید میکنند که کیفیت خروجیهای لاتک، بسیار بالاتر از خروجیهای واژهپردازها است. لاتک حتی در نوشتههای ساده هم میدرخشد. کافی است خروجی لاتک را با خروجی مثلاً ورد مقایسه کنید و تفاوت را احساس کنید. برای مثال، در خروجی نرمافزار ورد، بعضی از خطها دارای تعداد کمی کلمه و بعضی دیگر دارای تعداد بیشتری کلمه هستند. علاوه بر اینها، اگر نوشته شما، دارای فرمولهای ریاضی نیز باشد، درخشش لاتک، بیشتر خود را نشان میدهد. این درخشش به حدی است که حتی ویکیپدیا هم از لاتک برای حروفچینی روابط و فرمولهای ریاضی در مقالههای خود استفاده میکند.
لاتک، اصول حروفچینی را میداند
همانطور که در قسمت قبلی این مقاله گفته شد، دانلد کانوث هنگام ساختن تِک، بسیاری از قواعد و الگوریتمهای حروفچینی را مدنظر قرار داد. الگوریتمهایی مانند الگوریتمهای شکستن خطوط، چگونگی ایجاد شدن پاراگرافها و همچنین اندازه و فاصله ب [dropcap][/dropcap]ین فرمولها و روابط ریاضی به خوبی در این نرمافزار رعایت شده است. در نتیجه، هنگامی که با لاتک کار میکنید، میتوانید مطمئن باشید که با یک حروفچین حرفهای سر و کار دارید و خوانندگان به بهترین شکل ممکن، مفهوم نوشته شما را درک میکنند.
ورودی لاتک، به صورت متنِ خالی (Plain Text) است
این یعنی اینکه، یک سند لاتک، در هر ویرایشگر سادهای حتی در ویرایشگر نوتپد (NotePad) ویندوز هم قابل باز شدن است. در نتیجه، این سند، روی هر کامپیوتری و با هر مشخصاتی، قابل خواندن است و اگر آن را برای شخص دیگری بفرستید، میتوانید مطمئن باشید که آن شخص نیز میتواند این سند را روی کامپیوتر خود مشاهده کند؛ اما نرمافزار ورد، سندها را با فرمت دودویی ذخیره میکند و این یعنی اینکه، این سندها شامل کاراکترهای کنترلی هستند. این کاراکترهای کنترلی، شامل خصوصیاتی مانند ضخیم کردن و خوابیده کردن کلمات هستند؛ در نتیجه، این سندها روی هر کامپیوتری قابل خواندن نیستند و اگر بخواهید یک سند ورد را برای فرد دیگری بفرستید، باید همراه آن، یک نسخه از نرمافزار ورد را هم برای آن فرد بفرستید. چون ممکن است آن فرد، هنوز از نسخه قدیمیتر ورد استفاده کند؛ بنابراین اگر با ورد کار کنید، باید هر چند وقت یکبار، نرمافزار خود را ارتقا دهید تا قادر باشید فایلهایی که برای شما فرستاده میشود را باز کرده و بخوانید. ذکر این نکته لازم است که آخرین باری که این مشکل ناسازگاری نسخهها برای لاتک پیش آمد، سال ۱۹۹۵ بود. حسن دیگر متنِ خالی بودن، اسناد لاتک این است که کاربر، هنگام حروفچینی متن خود نیازی به استفاده از موس ندارد و بنابراین، سرعت عمل یک تایپیست حرفهای را افزایش میدهد.
خروجی لاتک میتواند هر چیزی باشد
همانطور که قبلاً گفته شد، ورودی و خروجی لاتک از هم جدا هستند و این یعنی خروجی لاتک میتواند به صورت فرمت PDF، EPS و یا هر چیز دیگری باشد؛ البته امکان گرفتن خروجی PDF به نسخههای ۲۰۱۰ و بالاتر نرمافزار ورد هم اضافه شده است؛ اما قطعاً ساخت خروجی PDF در ورد به اندازه لاتک، دقیق نخواهد بود. به عنوان مثال، اگر در ورد، جدول رسم کنید و بخواهید آن را به PDF تبدیل کنید، متوجه میشوید که گاهی بعد از تبدیل، ساختار جدولها کمی به هم میریزد؛ به خصوص اگر جدول، به طور اصولی رسم نشده باشد، میزان بهم ریختگی بیشتر میشود؛ اما در لاتک، چون امکان گرفتن خروجی PDF به صورت مستقیم وجود دارد، هیچگونه بهم ریختگی به وجود نمیآید.
لاتک، آزاد، رایگان و متنباز است
لاتک طبق مجوز مخصوص به خود یعنی LPPL منتشر میشود. طبق این مجوز، شما میتوانید لاتک را به طور رایگان دریافت و در صورت نیاز، آن را تغییر و حتی دوباره آن را منتشر کنید.
لاتک سریعتر است
لاتک از سیستم ذخیرهسازی متنِ خالی استفاده میکند و این باعث میشود که لاتک، خیلی سریعتر از ورد عمل کند. به علاوه، حافظه و مقدار فضای کمتری را هم مصرف میکند. به عنوان مثال، مقدار فضایی که یک سند ورد اشغال میکند، معمولا ۱۰ برابر بیشتر از یک سند لاتک مشابه است.
لاتک، امن و پایدار است
اسناد لاتک به دلیل ذخیرهسازی به صورت متن خالی، هیچگاه دچار خرابی نمیشوند؛ مگر اینکه دیسک سخت کامپیوتر، دچار مشکل شود. لاتک توسط میلیونها نفر مورد استفاده قرار گرفته و بارها به وسیله برنامهنویسان خبره، مورد آزمایش قرار گرفته است؛ لذا میتوانید مطمئن باشید اسنادی که در حال حاضر به خوبی اجرا میشوند، در ۵۰ سال آینده هم به خوبی اجرا شده و کار میکنند.
لاتک، انعطافپذیر و قابلتوسعه است
با لاتک میتوان هر نوع نوشتهای را حروفچینی کرد. حتی میتوان با آن، رمان هم نوشت. امکانات لاتک از زمان تولدش تا به حال، روز به روز در حال افزایش بوده و این به خاطر بستههایی است که توسط افراد مختلف برای آن نوشته شده است. به عبارت دیگر، برای هر کاری که میخواهید با لاتک انجام دهید، حتماً یک یا چند بسته برای این کار وجود دارد. به عنوان مثال، برای نوشتن معادلههای شیمی میتوانید از بستهای به نام mhchem استفاده کنید. با لاتک حتی میتوانید کارت ویزیت و یا جدول سودوکو طراحی و حل کنید و یا برای جعبه لایتنر خود، فلشکارت بسازید.
لاتک، مستقل از سیستم عامل است
لاتک برخلاف نرمافزارهای واژهپرداز که فقط با بعضی از سیستمعاملها سازگار هستند، روی همه سیستمعاملهای ویندوز، لینوکس و مکینتاش به خوبی کار میکند.
معایب لاتک
لاتک با همه مزایایی که دارد، معایبی نیز دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره میشود.
یادگیری لاتک، کمی مشکل است
در یک واژهپرداز، کاربر پس از باز کردن پنجره نرمافزار میتواند بلافاصله شروع به وارد کردن متن خود کند و با استفاده از دکمهها و گزینههای تعبیه شده در نرمافزار، سند خود را تا حدودی صفحهبندی کند؛ اما در لاتک، قبل از شروع به کار با لاتک، ابتدا باید تا حدی با ساختار اسناد لاتک آشنا شده و نحوه تولید خروجی و نیز دستورات اولیه و ساده آن را یاد گرفته باشید که این کار ممکن است مقداری مشکل باشد.
انجام تغییرات عمده در ساختار سند، نیازمند دانش بالایی است
لاتک با وجود اینکه چندین کلاس حرفهای پیشفرض برای حروفچینی انواع متنها دارد، ممکن است گاهی کاربر نیاز داشته باشد که تغییرات عمدهای در این کلاسها انجام دهد و آنها را مطابق میل خود، سفارشی کند. این کار، نیاز به دانش بالایی دارد و از عهده یک کاربر ساده، خارج است.
بهطور خلاصه میتوان نتیجه گرفت که یادگیری لاتک با اینکه کمی زمانبر است و نیاز کمی به دانش کدنویسی دارد ولی با یادگیری آن میتوان متنهای تخصصیتر، روانتر و زیباتر را در زمان کوتاهتر تولید کرد. پس یادگیری لاتک را به عنوان سرمایهگزاری در حرفه آکادمیک خود بدانید.
در مقاله بعد چندین مرجع برای شروع کار با لاتک معرفی خواهم کرد.
